بررسی نحوه شکل گیری شخصیت سینمایی و رابطه متقابل آن با شرایط اجتماعی - مطالعه موردی فیلم هامون

خصلت کلیدی تولیدات سینمایی از دیدگاه ما ویژگی تعاملی و اجتماعی آنها است. تحقیق حاضر به بررسی این مسأله می پردازد که یک شخصیت سینمایی چطور متولد شده و به حیات خود در ذهن مخاطبان خویش ادامه می دهد. بر این اساس، کوشیده ایم لحظات تعیین کننده فرآیند خلق شخصیت سینمایی را برجسته نماییم. در لحظه اول، به ویژگی های شخصیتی و محیط اجتماعی فیلمساز نظر افکنده ایم، به اینکه چگونه تخیل فیلمساز در انطباق با این ویژگی ها و شرایط شکل گرفته و چگونه با بهره گیری از استراتژی های مختلف و از خلال فرآیندی که آن را «برونی سازی» می نامیم در قالب شخصیت سینمایی متبلور می گردد. لحظه مهم بعدی مواجهه شخصیت سینمایی با مخاطب است. رابطه میان این دو با بهره گیری از مفهوم «همذات پنداری» و اَشکال مختلفی که برای آن تعریف کرده ایم تبیین می شود؛ اَشکالی چون همذات پنداری حسی، فکری، ابزاری، ناخودآگاه، فاصله گیرانه و تأییدی. شخصیت سینمایی از خلال مواجهه با مخاطب تبدیل به پدیده ای چند صدایی و چند لایه می گردد، امری که ریشه در تبلور ویژگی های شخصیتی و محیط اجتماعی مخاطبان در قالب شخصیت دریافتی شان دارد. ما فرآیند مذکور را از طریق تحلیل دقیق فیلم «هامون» ساخته داریوش مهرجویی (1368) به عنوان مطالعه ای موردی دنبال نموده ایم. شخصیت «حمید هامون» در طول بیش از دو دهه همچنان زندگی و تأثیرگذاری عمیق خود را در ذهن مخاطبان حفظ نموده است و ما این پدیده را با ساخت ابزار مفهومی ای تحت عنوان «تیپ اجتماعی بیگانه» که ریشه در شرایط خاص تاریخی و اجتماعی جامعه ایران دارد توضیح داده ایم. روش کلی این تحقیق مبتنی بر روش نظریه مبنایی و ابزارهای گردآوری داده ها همچون مطالعه اسنادی، تحلیل محتوای کیفی و مصاحبه نیمه ساخت یافته بوده است. مصاحبه با 9 نفر از مخاطبان علاقه مند به شخصیت هامون روشن می کند که چگونه این شخصیت شرایط اجتماعی ای را بازنمایی نموده که مخاطبان این شخصیت آن را عمیقا زیسته اند.